Γιάννης Τσουρής: Μια μικρή πικρή ιστορία στου "Μαρκόπουλου"

Από την εφημερίδα "Αγώνας της Κρήτης"

Οι στρατευμένες «ΦΥΣΤΙΚΙΕΣ» σε μία τσιμεντούπολη «Αρχόντισσα»

Σίγουρα, είναι το μεγάλο θέμα για την πόλη και τους δημότες, μετά τις Δημοτικές εκλογές, που υπόβοσκε κοντά μία δεκαετία και βάλε, και που ήλθε ξανά στην επιφάνεια, στην «κρυφή» του πορεία, από ένα «Αθλητικό Ποδοσφαιρικό Σωματείο», τον Αστέρα Χαλέπας (κάτι που τον τιμά).
Είναι άξιο, σοβαρής παρατήρησης και ανάλυσης, η υποδομή υγιών αντιστάσεων που διαθέτει αυτή η πόλη, με την ξαφνική, μαζική συσπείρωση φορέων και ατόμων, για την αντιμετώπιση από κοινού, της προσπάθειας «αξιοποίησης», «αυτού του τύπου», του στρατοπέδου, εσπευσμένα μάλιστα, από την σημερινή Δημοτική αρχή που φαίνεται να λειτουργεί σαν, «άξιος» συνεχιστής των προηγούμενων, με κλειστά τα μάτια!!
Είναι απορίας άξιον, πως, οι εκλεγμένοι άρχοντες της πόλης, που εκλέγονται όχι μόνον για να διοικούν, αλλά και για να διεκδικούν, ελέγχουν και κατοχυρώνουν τα συμφέροντα του Δήμου μας, παραδόθησαν αμαχητί, στο να συζητούν με το Υπουργείο Άμυνας, το ποσοστό που θα πάρουν!!
Έτσι, χωρίς έρευνα, χωρίς πληροφόρηση. Καλά, δεν ήξεραν, δεν ρώταγαν; Και το διεκδικητικό πλαίσιο, που θα μπορούσαν να επιβάλλουν, μιας και ο νέος ισχύον νόμος υπάρχει από το 1999, γιατί δεν το έκαναν; Άγνοια και του νόμου;
Μετά την αποχώρηση των Τούρκων, η περιοχή του στρατοπέδου, έχει την ακόλουθη εικόνα: Χωρίζοντας το στρατόπεδο σε δύο τμήματα, με ένα διαμήκη άξονα Ανατολή – Δύση, περίπου στη μέση, το βόρειο κομμάτι μαζί με την οδό Κ. Μαλλινού, είναι πυκνοφυτευμένο με μεγάλα δένδρα – υψηλά – Λεύκες και Ευκαλύπτους (μικρό δάσος – σήμερα θα ήταν προστατευμένη περιοχή). Το νότιο κομμάτι – (τμήμα) που φθάνει στην οδό Παναγούλη (Κουμπές) – οδός Ηρακλείου (Αστυνομικό Μέγαρο) ήταν στα δυτικά του ακάλυπτο, προς τη μέση ελιές, και κατέληγε ανατολικά σε καλλιεργήσιμη έκταση. Την όλη έκταση, διέσχιζε μονοπάτι για «κάρρα», 2.5 – 3 μέτρων που ξεκινούσε από την οδό Δημοκοπούλου, και με διεύθυνση Νοτιοδυτική, κατέληγε στο σημείο που ευρίσκεται σήμερα ο «Κουμπές του Μπάρμπου».
Η μετά την οδό Παναγούλη, προς νότου, υπόλοιπη έκταση, (μετόχι του Γάλλου Μουσουλμάνου «Μπαρμπούζ») ήταν ελαιόφυτα και κήπος.
Στο νότιο τώρα κομμάτι, στα δυτικά (εκεί όπου η λέσχη Π.Β.Κ. – Αστυνομικό Μέγαρο, τμήμα στρατοπέδου κλπ), που ήταν ακάλυπτο και σε αντίστοιχο τμήμα του δάσους με τις λεύκες βόρειά του, πήγαινε για άσκηση – γυμναστική, έως και σκοποβολή (μέχρι να γίνει το Στρατιωτικό σκοπευτήριο της Αγιάς), ο στρατός φρουράς της πόλης, που βασικά στρατοπέδευε απέναντι στο Ρολόι του Κήπου, σημερινός κήπος Ειρήνης και φιλίας. Το υπόλοιπο τμήμα είχε καταληφθεί από εντόπιους και κατοίκους της πόλης, και εκαλλιεργήτο για τον βιοπορισμό της εποχής, όπου με την άφιξη των προσφύγων, τους διανεμηθεί εκεί γη, από το Δημόσιο για κατοίκηση, (ανταλλάξιμα), και για αγροτική εκμετάλλευση (υπουργείο Γεωργίας).
Έτσι λοιπόν ξεκινά εκεί από τους πρόσφυγες τώρα, βιοποριστική αγροτική καλλιέργεια κήπων, στο μεγαλύτερο – κεντρικό νότιο και νοτιοανατολικό τμήμα, με εμφύτευση και για αγροτική εμπορική εκμετάλλευση «φυστικών» σε μεγάλο ποσοστό και η περιοχή παίρνει το όνομα, και γίνεται γνωστή ως «ΦΥΣΤΙΚΙΕΣ», μέχρι τις αρχές του β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αναμένοντας την Γερμανική Επίθεση, συμμαχικές δυνάμεις που ευρίσκονται στην πόλη (Άγγλοι κλπ), δημιουργούν και εγκαθιστούν αντιαεροπορική γραμμή άμυνας, χαρακώματα και πολυβόλα, σε ολόκληρο το νότιο τμήμα, και στους κήπους, εγκαθιστούν ξύλινα φυλάκια, φυλάσσουν δε καμουφλάροντας μέσα στο δενδροφυτευμένο χώρο (λεύκες κλπ) στρατιωτικό υλικό.
Στην Γερμανική επίθεση η περιοχή αναγνωρίζεται και βομβαρδίζεται ανηλεώς, το δάσος με τις λεύκες και ευκαλύπτους καίγεται, ο χώρος καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς, οι οποίοι αυτοί τώρα, αναλαμβάνουν τη φύλαξη του χώρου, με φυλάκιο, αεράμυνα, καθώς και μικρό διάδρομο προσγείωσης απογείωσης αναγνωριστικών αεροσκαφών μικρού βεληνεκούς (storch).
- Με την παράδοση και απομάκρυνση των Γερμανών, η περιοχή βομβαρδισμένη ξανά, από τους συμμάχους (σκαμμένη – καμένη γη) με 10 – 15 εναπομείναντα διάσπαρτα μεγάλα δένδρα (λεύκες κλπ) αρχίζει να ξανακαλλιεργείται, στο κεντρικό και νοτιοανατολικά τμήμα, πλην όμως, με την έναρξη του εμφυλίου, αμέσως, ολόκληρος ο χώρος καταλαμβάνεται, ελέγχεται και αστυνομεύεται από «οικογένειες εποχής» που έχουν αναλάβει εργολαβικά, τον έλεγχο, τη φρούρηση, αστυνόμευση αλλά και προστασία της πόλης !! (;) – (εθνικόφρωνες – Μάηδες κλπ), από τους Απελευθερωτικούς (ΕΑΜ – ΕΛΑΣ) κλπ. Χρησιμοποιώντας, ότι απέμεινε από τις στρατιωτικές Γερμανικές εγκαταστάσεις, δημιουργούν και οριοθετούν, ελέγχοντας την γραμμή άμυνας της νότιας πλευράς της πόλης, που βλέπει στη Σούδα του Αποκόρωνα και τα Σφακιά. Προστίθενται αργότερα, σε αυτούς, και χωροφύλακες, του τότε πολιτικού συστήματος, και φρουρείται ελεγχόμενη ολόκληρη η περιοχή, τοποθετούνται δε και τα πρώτα συρματοπλέγματα (στρατιωτικά γερμανικά) αποκόπτοντας και καταργώντας έτσι τα ίχνη της θέσης του παλαιού δρομίσκου που διέσχιζε την έκταση από την οδό Δημακοπούλου.
Σημειώνουμε εδώ, ότι έχουν συμβεί και αιματηρά επεισόδια εμφυλιοπολεμικά. Ο Ελληνικός στρατός εμφανίζεται και καταλαμβάνει τον χώρο το 1951 – 1952, επεκτείνει, (αυθαίρετα κατά τους κατοίκους) τα συρματοπλέγματα καταλαμβάνοντας ολόκληρο τον χώρο, μαζί και τις εκτάσεις που αρχικά – παλαιότερα – εκαλλιεργούντο. Κατασκευάζει δύο φυλάκια ξύλινα, (το ένα εσόθετο στην Βορειοανατολική πλευρά της έκτασης και φιλοξενούσε τους προσκόπους μέχρι τη δεκαετία του 1970), υποχρεώνεται όμως, να αφήσει ελεύθερο, το νοτιοανατολικό τμήμα, (οδός Κ.Μάνου) προκειμένου να δοθεί για στεγαστική αποκατάσταση.
- Επειδή τα σκεπτικά, το ιδιοκτησιακό κλπ είναι βαθύτερα – αδιευκρίνιστα, συμπερασματικά, η έκταση κατά την άποψή μου, ανήκει στην πόλη. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΥΧΑΙΟ που το Υπουργείο Άμυνας δηλώνει στο Κτηματολόγιο, χωρίς τίτλους, ότι κατέχει τα 20 στρέμματα από τα 60 στρέμματα περίπου, που διαπιστώνει η Κτηματογράφηση για όλη την έκταση. Το 1/3 δηλαδή. Και αυτό από πού προκύπτει; Από αόριστες υπουργικές αποφάσεις «άλλων εποχών»;
Στην έκταση αυτή, φιλοξενούσε ο Ελληνικός λαός τον στρατό του, δηλαδή οι Χανιώτες, εκεί πήγαινε παλιά ο στρατός και έκανε «περίπατο» - άσκηση κλπ.
Σήμερα, θα πρέπει να γυρίσει ολόκληρο στον Δήμο. Και αν δεν καιγόταν από τους βομβαρδισμούς, θα ήταν σήμερα προστατευμένο φυσικό πράσινο της πόλης.
- Άραγε, είναι τυχαίο, ότι, κυρίως ο στρατός φύτευσε τα πεύκα κάτω από το Άσυλο ανιάτων, στο δρόμο προς ΜΑΙΧ – Σούδα το 1956 – 58;
Απορώ, πως η σημερινή Δημοτική αρχή, που παλιότερα σαν αντιπολίτευση ήταν ιδιαίτερα προσεχτική, τυπική και ελεγκτική, άφησε και αφήνει στην τύχη του το θέμα, αποδεχόμενη σαν απλός θεατής, το «ότι προαιρείσθαι» από το ΥΠΕΘΑ, χωρίς να διεκδικεί ολόκληρο τον χώρο, επιδεικνύοντας οσφυοκαμπτική πρακτική, κάτι βέβαια, που δεν αρμόζει στην ιστορία αυτής της πόλης.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΡΑΦΟΝΤΟΣ: Το κείμενο γράφτηκε προσεχτικά, χρονικά για το ιστορικό του χώρου, καλοπροαίρετα, χωρίς να έχει καμία απολύτως πρόθεση να ακουμπήσει την περίοδο του εμφυλίου. Τα στοιχεία που συνθέτουν την περιγραφή, βασίζονται σε περιγραφές – αναφορές ζώντων αυτόπτων μαρτύρων συμπολιτών (1989 – 1992), κατοίκων γειτόνων της περιοχής σήμερα, συμπολιτών μελών και των δύο πλευρών στον εμφύλιο, καθώς και από φωτογραφική πληροφόρηση (Γερμανική αναγνωριστική Αεροφωτογράφηση 1937 – Συμμαχική Αεροφωτογράφηση 1945 – 47). Τέλος, χάριν της ιστορικής αλήθειας, οποιαδήποτε πρόσθετη πληροφόρηση – παρατήρηση κλπ, είναι αποδεχτή και χρήσιμη. Είθε χρησιμοποιήσει ο Δήμος το ιστορικό αυτό.

Γιάννης Τσουρής - Μελετητής αρχιτέκτονας